İ

Kamuoyu, ekonomik krizin eğitime yansımalarını merak ediyor. Kamuda tasarrufa gidilmesinden eğitim hizmetlerinin nasıl etkileneceği sorusu gündemdeki yerini koruyor. Ekonomik kriz kamuda tasarruf tartışmasını da  beraberinde getirdi. Hazine ve Maliye Bakanlığının, tasarruf kapsamında,  Millî Eğitim Bakanlığı (MEB)nın 2018 yılı bütçesinden  2 milyar TL’lik kesintiye gittiği açıklandı (Milliyet, 26.08.2018). Bu kesintiden Devlet okullarının etkilenmemesinin en etkili yolu,  özel okul teşviklerine son vermektir  (Canerik,2018). Paralı özel okullara kaynak akışının kesilmesi, söz konusu kaynakların  Devlet okullarında kullanılması zorunludur. Bu nedenle, “Özel okul teşviki”nde kullanılmak üzere kasada bekletilen 1 milyar 278 milyon TL’nin kamu eğitim kurumlarına aktarılması, kısa vadede akla en yatkın çözümlerden biri olarak görülmektedir.

Özel Okullara Ücretsiz Kitap

Kamudan özele kaynak akışının, ‘teşvik’le sınırlı olmadığı biliniyor.  Arsa tahsisi, vergi muafiyeti, ücretsiz ders kitabı vb. uygulamalar, özel okullara kaynak akıtmanın farklı yollarındandır. Devlet okullarında öğrenim gören öğrencilere ücretsiz ders kitabı dağıtılması,  doğru bir uygulamadır. Uygulama, bütçe olanakları göz önünde bulundurularak,  diğer eğitim araç-gereçlerini kapsayacak biçimde genişletilebilir. Ücretsiz ders kitabı, eğitimde fırsat ve imkân eşitliğine yönelik uygulamalardan biri olarak değerlendirilmektedir (MEB, 2016, s. 90; MEB, 2017, s. 101; MEB, 2018, s. 88). Fırsat ve imkân eşitliğini sağlamayı amaçlayan uygulamanın, fırsat eşitsizliğinin önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilen özel okulları kapsadığı görülmektedir.  Ayrıcalıklı konumdaki özel okullara ücretsiz kitap verilmesi, eğitimde fırsat ve imkân eşitliğine aykırı bir durum yaratmaktadır. Devlet okulları için doğru olan ücretsiz kitap uygulamasından  özel okulların yararlandırılması, tartışılması gereken sorunlardan biridir. Özel eğitim kurumlarına  ücretsiz ders kitabı uygulamasının, kamu harcamalarında tasarruf mantığıyla yeniden sorgulanması gerektiği açık.

Yardımcı Kaynak Serbest, Kitap Bedava!

Devlet okullarında ders kitabı dışında yardımcı kaynak kullanımına izin verilmiyor. Kamu eğitim kurumlarında izin verilmeyen yardımcı kaynaklar, özel okullarda rahatlıkla kullanılabiliyor. Bu durumda, özel okullarda, ders kitabının yanı sıra yardımcı kaynaklardan da yararlanılabiliyor. Uygulamayla, kamu-özel okullar arasında, kamu eğitim kurumları aleyhine bir durum yaratılmış oluyor. Böylece ücretsiz kitap uygulamasıyla hedeflenen eğitimde fırsat ve imkân eşitliği dayanaksız kalıyor. Paralı eğitim ‘hakkı’ndan yararlanan öğrencilere niçin ücretsiz kitap dağıtıldığı sorusu, yanıtlanması gereken sorulardan biri olarak önümüzde duruyor.  

1 Milyon 300 Bin  Özel Okul Öğrencisine Bedava Kitap!

2003 yılında ilköğretim öğrencilerine yönelik ücretsiz ders kitabı dağıtımına,  2006 yılından itibaren,  ortaöğretim öğrencileri de dâhil edilmiştir. 2014-2015 eğitim ve öğretim yılından itibaren özel okullara da  ücretsiz ders kitabı  verilmeye başlanmıştır.  

2003 yılından 2017 yılına kadar   2 milyar 680 milyon 30 bin 389 adet ders kitabı dağıtılmış, karşılığında 4 milyar 626 milyon 470 bin 672 TL ödeme yapılmıştır. 2017 yılında ücretsiz ders kitapları için yapılan ödeme toplamı, 479 milyon 422 bin 524 TL’dir. 2017-2018 yılında özel okullarda öğrenim gören  1 milyon 300 bin öğrenci sayısının eğitimdeki payı  yüzde 8 olduğuna göre, özel okullara verilen ücretsiz kitapların maliyetinin 38 milyon 353 bin 801 TL dolayında olduğu tahmin edilmektedir  (Ders kitapları için yapılan toplam ödemenin yüzde 8’i). Bir başka ifadeyle, ücretsiz kitaplar için yapılan her 100 liralık harcamanın 8 lirası özel okullar için kullanılmaktadır.  

2018 yılında, ücretsiz ders kitabı için  572 milyon 172 bin TL ödenek ayrılmıştır. Bu ödeneğin tamamının harcandığı kabul edildiğinde, 2003-2018 yıllarında ücretsiz ders kitaplarına yapılan harcama tutarı 5 milyar 198 milyon 647 bin 672 TL’ye çıkmaktadır.  Kâğıt maliyetlerindeki artışın ücretsiz kitap bütçesini zorlayacağı anlaşılmaktadır.

2018-2019 eğitim ve öğretim yılında özel okullarda öğrenim görecek öğrenci sayısının artması beklenmektedir. Eğitim içindeki payı yüzde 8’in de üzerine çıkması beklenen  özel okulların kamu eğitim harcamalarına ortak olması, eğitimde fırsat eşitsizliğini artırmaktadır. Sistemde değişikliğe gidilmemesi durumunda, Devlet, herhangi bir ekonomi mantığıyla açıklama olanağı bulunmayan özel okulların finansmanında daha ağır bir yükle karşı karşıya kalacaktır.   

Tablo 1. 2016 yılında özel okullara dağıtılan ücretsiz ders kitapları

 *Hesaplama, toplam tutar, özel öğrenci sayılarına bölünerek  yapılmıştır.

**Hesaplamaya, veriler olmadığı için,  özel okul öncesinde eğitim gören  201 bin 396  öğrenci dâhil edilmemiştir.

***2017 hesaplaması, 1 milyon 300 bin özel okul öğrencisinin, eğitimdeki yüzde 8’lik payı dikkate alınarak hesaplanmıştır.

Sonuç ve Öneriler

1. Özel okullara ücretsiz kitap uygulamasına son verilmelidir. MEB’in yayımladığı kitaplar özel okullara ücret karşılığında verilmelidir.  
2. Kitapların her yıl geri dönüşüme verilmesi, ekonomiye zarar vermektedir. Ders kitapları geri dönüşüm aracı olmaktan çıkarılmalıdır. Ekonomik kayıpları azaltmak, tasarruf bilincini geliştirmek için kitaplarda uzun süreli kullanımı özendiren uygulamalara gidilmelidir. Kitabını sağlam teslim eden öğrencilerin ödüllendirilmesi, baskı kalitesinin artırılması, kitabın aynı zamanda kamu malı olduğu düşüncesinin öğrencilere kazandırılması, defter kullanma alışkanlığının yaygınlaştırılması vb.   önlemlerin, çalışmaya olumlu katkı sağlayabileceği değerlendirilmektedir.
3. Ortaokullarda 22, liselerde ise 41 dolayında olan seçmeli dersler, kitap savurganlığında etkili olmaktadır.  İlk  ve ortaöğretim kurumlarında, örneğine rastlanmayan sayıda  ve pratik değer taşımayan  seçmeli dersler için basılan kitaplar savurganlığa neden olmaktadır. Talim ve Terbiye Kurulundan beklenen, temel eğitim okullarında duygu ve düşünce birliğine yarar sağlayabileceği tartışmalı seçmeli derslerin öncelikle azaltılması, uzun vadede bütünüyle kaldırılmasıdır. 
4. Kitaplarda tasarrufa gidilmesinin yollarından biri de kitap dağıtımının nakil dönemlerinde yapılmamasıdır. Nakil gelen öğrencilerin geldikleri okullardan almaları gereken kitapları çeşitli nedenlerle alamamaları, nakil olunan okullarda kitap ihtiyacını artırmaktadır. Yeni okullar kitap talebinde bulunurken, sistemin işleyişinden kaynaklan sorunlar, eski okullardaki kitapları atıl  duruma getirmektedir.
5. Ekonomik krize karşı alınan/alınması planlanan tasarruf tedbirlerinden eğitim-öğretim hizmetlerinin olumsuz yönde etkilenmesini engellemek için kamudan özele yapılan kaynak akışına büyüteç tutulmalıdır. Eğitim, Devletin asli görevlerinden biridir ve ücretsizdir. Paralı eğitimin Devlet eliyle teşvik edilmesi ve bu amaçla özel okullara kaynak aktarılmasını olağan karşılayabilecek bir durum söz konusu değildir. Ticari işletme niteliği taşıyan özel okullarda öğrenim, kişisel tercihe dayalıdır. Önerilmemekle birlikte, dileyen, ücretini ödeyerek özel okullarda öğrenim görebilir.
6. Yardımcı kaynak kullanımı ile ilgili uygulamaların, okulların fotokopi giderlerini artırdığı gözlenmektedir. Yardımcı kaynaklardan yapıldığı düşünülen ‘tasarruf’, fotokopi yoluyla, anlamını kaybetmektedir.  Fotokopi, artan kâğıt ve toner giderlerinden dolayı, eğitimin maliyetini yükseltmektedir.
7. Yardımcı kaynakların kullanımıyla ilgili uygulama gözden geçirilmelidir. Öğrenci başarısı için çaba gösteren öğretmen ve yöneticileri tedirgin eden uygulamalardan kaçınılmalıdır. Yardımcı kaynak kullanımı, öğrenme ihtiyaçları ve eğitim araç-gereçleri yönünden yeniden ele alınmalıdır. Devlet okullarında tükenmişlik duygusu yaratan müdahalelere izin verilmemelidir.  Kaynak kullanımıyla ilgili uygulamada, Devlet-özel okullar arasında birlik sağlanmalı ve herhangi bir ayrıma gidilmemelidir.

(Körfez, 9 Eylül 2018)

Kaynakça:

http://www.milliyet.com.tr/meb-in-butcesinde-2-milyar-liralik-gundem-2730737/  Erişim: 02.09.2018.

https://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_08/16180149_2018-2019_egitim_ogretim_destegi_kilavuzu.pdf Erişim: 02.09.2018.

http://www.meb.gov.tr/340-bin-ogrenciye-ozel-okul-tesviki-verilecek/haber/14240/tr Erişim: 02.09.2018.

Canerik. H. (2017). MEB’de Özelleştirme Uygulamaları ve Çözüm Önerileri, Sempozyuma sunulmuş bildiri,  Ankara: Çağdaş Sanatlar Merkezi, 7 Ekim 2017.

Canerik, H. (2018). Krize Çözüm Önerileri 1/Özel Okullara Teşvik Uygulamasından Vazgeçilmelidir.

http://www.huseyincanerik.com/index.php/232-krize-cozum-onerileri-1-ozel-okullara-tesvik-uygulamasindan-vazgecilmelidir Erişim: 09.09.2018.

MEB. (2013). 2014 Yılı Bütçe Sunuşu (TBMM Genel Kurulu).  

https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2013_12/25103155_butce_sunusu_2014.pdf Erişim: 09.09.2018.

MEB. (2014). 2015 Yılı Bütçe Sunuşu (TBMM Genel Kurulu).  

https://sgb.meb.gov.tr/e-kutuphane/butcesunuslari/butcesunusu_2015/html5/index.html?&locale=TRK Erişim: 09.09.2018.

MEB. (2016). 2016 Yılı Bütçe Sunuşu (TBMM Genel Kurulu).   

http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_03/25025608_2016yiligenelkurulsunu_25.03.2016.pdf Erişim: 09.09.2018.

MEB, (2016). 2017 Yılı Bütçe Sunuşu (TBMM Genel Kurulu). https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_12/13031405_2017_genel_kurul_matbaa_hali_09_12_2016.pdf Erişim: 09.09.2018.

MEB, (2017). 2018 Yılı Bütçe Sunuşu (TBMM Genel Kurulu).

http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_12/27095218_2018_MEB_BYTYE_SUNUYU_GENEL_KURUL_18.12.2017.pdf  Erişim: 09.09.2018.

http://www.meb.gov.tr/egitimde-ozel-sektorun-payi-yuzde-8e-yukseldi/haber/14853/tr  Erişim: 09.09.2018.

http://www.eba.gov.tr/ekitap?&list=son-eklenenler&page=2 Erişim: 09.09.2018.