SOSYAL BİLGİLER 6. SINIF DERS VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTAPLARI
Hüseyin Canerik (*)
Ders kitapları, yönergeye uygun olarak hazırlanır (MEB, 1995). Söz konusu yönergeye göre, ders kitapları, Anayasa ve kanunlara aykırı hususları ve reklam niteliğindeki ögeleri içermez, temel insan haklarına aykırılık taşımaz; cinsiyet, ırk, din, dil, renk, siyasî düşünce, felsefî inanç, mezhep vb. ayrımcılık gözetmez. Aynı yönetmelikte, kitapların hazırlanmasında bilimsel ilke ve yöntemlerin esas alınacağı belirtilmektedir.
İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 ders (Genç vd., 2006) ve öğretmen kılavuz (Genç vd., 2006 a) kitapları, yukarıda belirtilen ilkeler doğrultusunda incelenmiştir. Kitapların dil ve yazım yönünden incelenmesinde, Türk Dil Kurumunun Sözlük (TDK, 2005) ve Yazım Kılavuzu (TDK, 2005 a) esas alınmıştır. Mevzuata göre, ders kitapları TDK’nin dil ve yazım ölçütlerine uygun olarak hazırlanır.
Kola Kapağıyla Reklam
Ders kitaplarında reklam yapılması yasak olduğu hâlde bu kurala uyulmamıştır: “…kola kapağından çıkan topu almak için…” (s. 25). “Türk Telekom, Türk tarihi ile ilgili yeni bir seri hazırlamak istiyor.” (s. 132). Ders kitabında özel okul reklamı yapılmaktadır: “Yıldırım Koleji’ndeki tüm arkadaşlarıma ve öğretmenlerime selamlar.” (s. 104). Ereğli Özel Yıldırım Kolejinin reklamına yarım sayfadan fazla yer ayrılmıştır.
Güzel resim yapan bayanı ‘keşfeden’ bir okul müdürü ile Güler Sabancı’ya övgülerin yer aldığı ders kitabında Tansu Çiller de unutulmamıştır (s. 161).
Kılavuzda yayımlanan iş ilanlarının bir kısmında kurum-kuruluş adları, telefon ve adres bilgileri olduğu gibi kullanılmıştır (s. 152, 153,154).
İngilizce İş İlanları
Kılavuzda, aralarında İngilizceyle yazılanların da olduğu, iş ilanlarının çoğaltılarak öğrencilere dağıtılması istenmektedir (s.152). Öğretmen, 6. sınıf öğrencilerinden, yabancı dil düzeyinin üzerinde olan ilanları dağıttıktan sonra şu sorulara yanıt aramalarını isteyecektir: “Sizce günümüzde en çok elemana ihtiyaç duyulan iş alanları nelerdir? İş alanlarında çalışacak kişilerde neden bir takım özellikler aranmaktadır? İş için aranan özellikleri sıralayınız.” (s. 151).
Yabancı dille yapılan ilanların Sosyal Bilgiler dersinin kavratılmasına katkı sunmayacağı değerlendirilmektedir. Okullarda İngilizcenin yanı sıra başka yabancı diller de öğretilmektedir. Uygulamanın, eğitimbilim bir yana, sadece bu boyutuyla değerlendirildiğinde de tutarsız olduğu düşünülmektedir.
Ders kitabında yer alan Türkçe ilanların seçiminde dil, anlatım ve yazım kurallarına özen gösterilmemiştir. Türkçe karşılığı bulunan CV, fax, mail, prezantabl vb. yabancı sözcüklerin kullanılması, yönetmeliğe aykırıdır (s. 152,153).
KKTC’nin Bağımsızlık Tarihi Yanlış
15 Kasım 1983’te bağımsızlığını ilan eden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), ders kitabına göre, 24 Ağustos 1991’de bağımsızlığına kavuşmuştur (s.101). 27 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan (http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkmenistan; Yeni Kültür, 2003: 94, 95) Türkmenistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlık tarihi de yanlış yazılmıştır. Aynı sayfada yer alan ülke nüfuslarının hiçbirinde sayım yılı belirtilmemiştir. Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği’nin resmî İnternet sayfasında (http://www.kazakhstan.org.tr/) 2.724.900 km² olarak açıklanan ülkenin yüz ölçümü, ders kitabında 2.717.000 km²’ye indirilmiştir. Yüz ölçümlerde km² yerine km, bir örnekte de (Türkmenistan) m birimi kullanılmıştır.
Melih Gökçek’e Destek!
Ders kitaplarının güncel politik çekişmelerden uzak, nesnel ve bilimsel esaslara uygun olarak hazırlanması gerekir. Ders kitabında bu kurala özen gösterildiği söylenemez. İşte bir örnek: “Ankara Belediyesi tapusu olmayan gecekonduların yıkılacağını duyurarak burada oturanların evleri iki ay içerisinde boşaltmalarını istedi. …Ancak tapusu ve yerleşme izni olmayan yerlere ev yapılırsa sonunda böyle üzücü olaylar olabilir. …Evlerini yaparken hak ve özgürlüklere dikkat etmedikleri için sorunlarla karşı karşıya kalmışlar.” (s. 24). Kitapta, isim verilmeden, gecekonduları yıktıran Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek savunulmakta, gecekondu sahipleri ise suçlanmaktadır.
TDK 1928’de Kurulmuş!
Türk Dil Kurumu (TDK) 12 Temmuz 1932’de kuruldu. Ders kitabında yer alan şu ifadeye göre TDK 1928 yılında kurulmuştur: “1928 yılında yapılan Harf İnkılabı’nın yanı sıra ‘Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek’ amacıyla Türk Dil Kurumu kurulmuştur.” (s. 30). TDK’nin kuruluş tarihine, kılavuzda da rastlanmamaktadır (s.83).
Zaman Kavramı Yanlış İşleniyor
Ders kitabında, zaman kavramı yanlış işlenmektedir: “Şu anda hava güneşli ancak bir iki saat sonra gökyüzünü bulutlar kaplayabilir ve yağmur yağabilir.” (s. 40). Cümlenin yargısı şimdiki zamanı içermekte, şu anda sözcük öbeği cümleye aynı anlamı katmakta ve anlatım bozukluğuna yol açmaktadır. Kitaplarda kesin hüküm bildiren ifadelerden (şimdi çığ düşecek vb.) kaçınılmalı, zaman belirten cümlelerin seçimine özen gösterilmelidir.
Aynı sayfada Erzurum ve Kahire’nin temmuz ayı sıcaklık ortalamaları ile yağış miktarları verilmiş, ortalamaların hangi yıla ait olduğu belirtilmemiştir. Erzurum’un yağış miktarının 30 mm olduğu ifade edilmektedir. Bunun m²’ye düşen yağış miktarı olduğu yazılmamıştır. Benzer bir yanlışa Rize ve Antalya ile ilgili bilgilerin yer aldığı sayfada da rastlanmaktadır: “… ortalama (yağış miktarı) 800 mm’dir” (s. 43).
Nerede Bu Devlet?
Ulusal devletin tasfiyesinde Sosyal Bilgiler kitaplarına önemli roller biçilmiştir. Kitaplarda rastlanan bazı ifadeler, ‘nerede bu devlet’ dedirtecek türdendir: “Çevremizi kirleten bu fabrika hakkında ne düşünüyorsunuz?” (s.26). “Devlet, insanların yaşamlarını nasıl ve nerede sürdürecekleri konusunda söz sahibi olabilir. Öğretmen, polis, doktor vb. sayısına karar verebilir.” (s. 61). Kamu görevlilerinin sayısına devletten başka kim karar verebilir? Kitapta devletin yükümlülükleri de unutulmamış: “Geri kalmış bölgelerde yatırımları teşvik eder. (Arazi tahsisi, düşük vergi, ucuz enerji, kredi vb. olanaklar.)” (s. 61).
Ders kitabı, devleti, sağlıkla ilgili yükümlülüklerinden de kurtarmıştır: “Umut Ünver, on altı yaşında kemik kanserine yakalandı. Umut, ... ‘Umut Yaşasın’ kampanyasından elde ettikleri gelirle Houston’a gitti.” (s. 173). (Türkiye’de tedavi edilebilen hastalığa ABD’de çözüm aranması da ayrıca tartışma konusudur.)
Kaymakamın Görevi: Hayırsever Bulmak!
Okul yapımının MEB’in Eğitime % 100 Destek kampanyalarına havale edildiği ders kitabında, kaymakama, okul yaptırabilecek bir hayırsever bulma görevi veriliyor: “İlçemiz kaymakamı okulumuzun yapımına destek sağlayacak bir hayırsever buldu. …Mahalleli olarak kapı kapı dolaşıp yardım topladık.” (s. 16). Söz konusu kampanya kapsamında, öğrenciye neler yapabileceği sorusu yöneltilmektedir (s.14).
Kitapta, okullar arasındaki eşitsizlikler şöyle ifade edilmektedir: “Bu okulda eğitimin daha kaliteli olacağına inanıyorum. Okulun olanakları iyi olduğu için öğretmenler buraya tayin isteyeceklerdir. …etüt programı da var. Keşke ülkemizdeki her okul böyle olsa.” (s.15). “Okulumuz da sınıfımız da çok kalabalık. Sınıfta nefes bile alamıyoruz. Başka okullarda İngilizce dersi dil laboratuvarında, fen ve teknoloji dersinde deneyler laboratuvarda, beden eğitimi dersi de spor salonlarında yapılıyor.” (s. 16). Devletin hazırlattığı kitapta, bazı okullarda kalitesiz eğitim verildiği ve olanakların eşit olmadığı itiraf ediliyor.
Öğrencilere, yıllara göre okul ve öğrenci sayısının işlendiği bir tablodan yararlanarak, en fazla artışın hangi yılda olduğu sorusu sorulmaktadır (s. 17). 1923, 1943, 1963, 1983 ve 2003-2004 yıllarını kapsayan istatistiklere göre, en çok okul 2003-2004 öğretim yılında yapılmıştır. Böylece öğrenciye, okul sayısındaki en büyük artışın 2003-2004 yıllarında gerçekleştiği mesajı verilmektedir. Sözü edilen tablo, öğretmen kılavuz kitabında yanlış yorumlanmıştır. Ders kitabında arttığı belirtilen okul sayısı, kılavuz kitaba göre azalmıştır: “Okul sayısının azalma sebepleri konusunda neler söyleyebilirsiniz?” (s. 70).
Eğitim Kurumları Rant Kapısı mı?
Okul dünyayı algılama, değiştirme, toplumu aydınlatma ve dönüştürme konusunda önemli işlevleri olan eğitim kurumudur. Ders kitabıyla, okullara rant sağlama işlevi yüklenmiştir: “Okulun açılmasıyla birlikte mahallemizdeki ev kiraları arttı. …Arsalarımız değerlendi. Mahalleli gecekondusunu yıktırıyor, kat karşılığı müteahhide veriyor. Bu okul mahallemize hayat veriyor.” “Sadece ben değil başkaları da okulun yanına iş yerleri açtılar. Kuaför, market, fotoğrafçı, hatta emlakçı bile.” (s. 14,15). Öğretmen kılavuzunda, öğrencilere şu sorunun yöneltilmesi istenmektedir: “Yaşadığınız yere yeni bir okul yapılsa bu sizi ve orda yaşayanları nasıl etkiler” (s. 67). Sorunun yanıtı ders kitabında verilmiş: Ev kiraları artar, arsalar değer kazanır, gecekondular kat karşılığı müteahhide verilir! İçerik, konunun başlığıyla de uyumlu: “Yeni Okul ve Yeni Fırsatlar” (s. 14).
AB ve Dünya Bankası’na Tam Teslimiyet
6. sınıf ders kitabında ABD-AB dayatmaları ‘millî’ politika olarak savunulmaktadır: “Ülkemiz; Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği, Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların yaptıkları çalışmaları desteklemekte ve onaylamaktadır.” (s. 103). İfadeden, söz konusu kuruluşlarca alınan bütün kararların Türkiye tarafından kayıtsız şartsız kabul edildiği sonucu çıkarılmaktadır. Ülkemiz, Avrupa Parlamentosu’nda kabul edilen sözde soykırım tasarılarını, örneğin 28 Şubat 2002 tarihli kararı, onaylamakta mıdır? Aynı sayfada, ABD’nin etkin olduğu Dünya Bankası’nın ülkemiz ekonomisine zarar vermesi, BM’nin ABD’nin baskısıyla Irak’a saldırı kararı alması vb. konulara açıklık getirilmemektedir. (Başka bir sayfada AB, desteklediği dil-kültür ve kimlik projesiyle, öne çıkarılmaktadır.) (s. 104). Ders kitabında, bir Türk buluşçunun başarısı, AB raporuna dayandırılıyor: “AB raporlarına bile ‘Bu sorunu sadece Türkler çözmüştür.’ kaydı geçirten…” (s. 176).
Çin’i Hedef Alan Açıklamalar
ABD-AB eksenli ders kitaplarında Çin’in nesnel biçimde tanıtılmadığı gözlenmektedir. Ders kitabında Çin hedef alınmaktadır. Halk Cumhuriyeti olan Çin’in resmî yönetim biçimi, kitapta cumhuriyet olarak ifade edilmektedir (s. 143). Çin, bir gazete haberine dayanılarak, antidemokratik ülke olarak tanıtılmaktadır: “Yaklaşık 50 bin Hong Kong’lu, Çin’den daha fazla demokrasi talebiyle dün sokakları doldurdu. Hong Kong’dan demokrasi çalımı. …gösteride on binlerce kişi Pekin’i protesto eti.” (s. 143). Söz konusu haber, öğrencilere yöneltilen bir soruyla da desteklenmektedir: “…göstericilerin talepleri, demokrasi ve insan hakları ile ilgili hangi konuları içermektedir?” (s. 130). Kitapta Çin’de okutulan ders kitaplarında Atatürk’e yer verildiği belirtilmiyor.
Çin’in hedef alındığı kitapta, ABD’den övgüyle söz edilmektedir: “Amerika’da Temsilciler Meclisi’nin salonunda dünyanın en büyük hukukçularının resimleri bulunmaktadır.” (s. 151).
Devletlerin Parçalanmasına Övgü
Ders kitabında, devletlerin parçalanmasına destek veriliyor:“Berlin duvarının yıkılması, Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa ülkelerinin dağılması bu ülkelerde demokrasinin yayılmasına zemin hazırladı” (s. 149). 2000’li yıllarda parçalanarak çoğalan ya da ABD saldırılarıyla ‘özgür’leşen kukla devlet sayısındaki artış, olumlu karşılanmaktadır: “Yönetime seçimle gelen demokrasilerin sayısı, 192 dünya ülkesinde 120’ye ulaştı.” (s. 149).
Dine Karşı İki Farklı Tutum
Ders kitaplarında Hz. Muhammed’le ilgili iki farklı tutuma rastlanmaktadır. Sosyal Bilgiler 6 ders kitabındaki (2006) ifadeler, 75 yıl önce okutulan ders kitaplarıyla karşılaştırıldığında, önemli değişiklikler içermektedir: “Hz. Muhammed Allah tarafından vahiy gönderilince 40 yaşında peygamber oldu.” (s.124).
Lise Tarih 2 (1931): “Muhammed’in koyduğu esasların toplu olduğu kitaba Kur’an denir. … İslam rivayetlerinde bu ayetlerin Muhammed’e Cebrail adında bir melek aracılığıyla Allah tarafından vahiy, yani ilham edildiği kabul olunur.” (s. 90). “Muhammed uzun bir devirdeki düşünüşlerin mahsulü olan ayetleri lüzum ve ihtiyaçlara göre bildiriyordu. Bununla beraber kendisini harekete geçiren kuvvetin tabiatın üstünde bir varlık olduğuna samimi şekilde inanıyordu.” (s.91). (Söz konusu kitaplar, 1931-1941 yılları arasında 10 yıl süreyle liselerde okutulmuştur.) (Anonim, 2005).
Siyasetnâme, Gülistan, Tarihçilerin Kutbu
İlköğretim öğrencilerine önerilecek kitaplar, bu yaş grubunun düzeyine uygun olmalıdır. Sosyal Bilgiler kitaplarında bu ilke göz ardı edilmiştir. Ders kitabında öğrencilere önerilen kitaplardan bazıları: Tarihçilerin Kutbu “Halil İnalcık Kitabı” (Emine Çaykara) (s. 22), Siyasetnâme (Nizamülmülk) (s. 134), Gülistan (Şeyh Sadî-i Şirazî) (s. 135). Kitapta öğrenciye şöyle bir soru yöneltilmektedir: “Nizamülmülk, eserinde iyi bir devlet yönetimi için gerekli olan her şeyi yazmıştır. Siz, Nizamülmülk’ün yerinde olsaydınız kitabınızda başka hangi konulardan bahsederdiniz? Neden?” (s. 134). Benzer bir soru da 133. sayfada yinelenmiştir: “Alparslan’ın yerinde siz olsaydınız, askerlerinize ne söylerdiniz?” Devlet yönetimiyle ilgili sınırlı bilgiye sahip olan 6. sınıf öğrencisinden, Siyasetnâme’nin ‘açığı’nı kapatmasını beklemek, ne kadar gerçekçidir?
Toplu Protesto Alanları
Ders kitabında protesto ve basın açıklamalarının yapılacağı yerlerle ilgili ayrıntılı bilgiler yer almaktadır: “Toplu gösteri yapılacak yerlerden birkaç örnek: Şişli ilçesi; Çağlayan Meydanı, Beykoz ilçesi; Beykoz Çayırı, Avcılar ilçesinde; Marmara Caddesi ile Belediye Caddesi’nin birleştiği havuz yanındaki kapalı alan.” (s. 155). Kitapta ilçelerin hangi ile bağlı olduğu belirtilmemiştir.
Zaman Gazetesi Rekoru
|
.
Gazete Adı |
Atıf Sayısı
|
|
|
Ders Kitabı |
Kılavuz Kitap |
|
|
Zaman |
8 |
3 |
|
Milliyet |
7 |
0 |
|
Hürriyet |
3 |
0 |
|
Radikal |
3 |
0 |
|
Cumhuriyet |
1 |
0 |
|
Sabah |
1 |
0 |
|
Vatan |
1 |
0 |
|
Akşam |
1 |
0 |
|
Yeni İleri Aktüel |
1 |
0 |
Tablo 1- Sosyal Bilgiler 6 ders ve öğretmen kılavuz kitaplarıyla ilgili sayısal bilgiler
Sonuç ve Öneriler
· Sosyal Bilgiler kitapları, küresel aktörlerin bakış açısıyla hazırlanmıştır.
· Sosyal Bilgiler derslerinde dünyaya mazlum milletlerin penceresinden bakılmalı; öğrencilere ulusal bilinç, toplumculuk, vatanseverlik, Atatürk ilke ve devrimlerine bağlılık vb. duygu-düşüncelerin kazandırılması amaçlanmalıdır.
· Kitapta, ulusal-sınıfsal temelinden soyutlanmış, çokuluslu şirketlerin çıkarlarına hizmet eden bir demokrasi kavramı işlenmektedir.
· Kitaplarda çok sayıda dil, yazım ve mantık hatalarına rastlanmaktadır.
- Ders kitabında kullanılan birçok fotoğraf ve haritanın baskı kalitesi düşüktür (s. 44, 111, 177 vd.).
- Söz konusu kitaplar bilimsel açıdan yeniden ele alınmalı ve onayları iptal edilmelidir.
- Kitapların yazılmasında, ülkemizin yüz yıllık birikiminden yararlanılmalıdır.
· Okullarda okutulacak ders kitaplarının hazırlanmasında alanının uzmanı yetkin yazar-eğitimciler görevlendirilmelidir.
(*) Huriye Pak İlköğretim Okulu Derince/KOCAELİ
Kaynakça
Anonim. (2005). Tarih 2 Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri (1931-1941). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Genç, E.; Polat, M.M; Başol, S; Kaya, N; Azer, H; Gökçe, S; Koyuncu, M; Gök, A; Yıldız, A; Yılmaz, D; Özcan, A. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitabı (1. Baskı). MEB Devlet Kitapları.
Genç, E.; Polat, M.M; Başol, S; Kaya, N; Azer, H; Gökçe, S; Koyuncu, M; Gök, A; Yıldız, A; Yılmaz, D; Özcan, A. (2006 a). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 Öğretmen Kılavuz Kitabı (1. Baskı). MEB Devlet Kitapları.
MEB. (1995). Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Resmî Gazete (RG), 29.05.1995, Sayı: 22297. Değişik: 17.03.2004/ 25405 RG.
TDK. (2005). Türk Dil Kurumu Sözlük (10. Baskı). Ankara: 4. Akşam Sanat Okulu Matbaası.
TDK. (2005 a). Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu (24. Baskı). Ankara: Mesleki Eğitim Merkezi 4. Akşam Sanat Okulu Basımevi.
Yeni Kültür Ansiklopedisi. (2003). Türkmenistan. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, Cilt:10.
http://www.tdk.gov.tr/
http://www.kazakhstan.org.tr/ Kazakistan Hakkında Kısa Bilgi. Erişim tarihi: 19.06.2007.
http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkmenistan Türkmenistan. Erişim tarihi: 26.06.2007.