İLKÖĞRETİM 6. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERS KİTABI İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRME

Hüseyin Canerik

Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi

            ÖZET

Bu çalışmayla, ilköğretim 6. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabı ile ilgili olarak 2009 yılında Marmara Üniversitesinde düzenlenen 4. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi’ne sunulan “İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının İçerik, Dil ve Anlatım Yönünden Değerlendirilmesi” adlı bildiride ele alınan bilimsel tutarsızlıklar, dil ve yazım yanlışları vb. konuların, kitabın 2010 yılı baskısında yer alıp almadığı, söz konusu yanlışların gözden geçirilip geçirilmediği sorularına yanıt aranması amaçlanmaktadır.  Çalışmanın sınırını 6. sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (Kolukısa ve ark., 2008) oluşturmaktadır.

             GİRİŞ

 Bilimsel toplantılara sunulan bildirilerde ele alınan sorunların, ilgili kurumlarca dikkate alınması beklenir. Kurultaylarda irdelenen sorunların, kamuoyunun bilgilendirilmesinin yanı sıra sorumlu kuruluşlara veri sağlama ve çözüm yolları üretme vb. işlevleri olduğu düşünülmektedir.

2009 yılında Marmara Üniversitesi ile Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) Öğretmen Yetiştirme Genel Müdürlüğünün ortaklaşa düzenlediği 4. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi’ne Sosyal Bilgiler ders kitapları ile ilgili olarak sunulan bir bildiride (Canerik, 2009) yer verilen dil ve anlatım bozuklukları ile bilimsel olmayan ifadelerin, kitabın (Kolukısa ve ark. 2008) 2010 yılı baskısında  (Kolukısa ve ark., 2010)  yer alıp almadığı konusunun, toplantının amaca ne ölçüde hizmet ettiği sorusuna ışık tutacağı düşünülmektedir.

Kolukısa ve arkadaşları (2008) tarafından hazırlanan İlköğretim Sosyal Bilgiler 6. sınıf Ders Kitabı ile ilgili inceleme 2009 yılında Marmara Üniversitesinde sunulmuş ve ilgili oturumda tartışılmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), söz konusu kitabı 2010 yılında yeniden yayımlayarak ücretsiz  dağıtmıştır.

Sosyal Bilgiler 6. sınıf Ders Kitabı ile ilgili olarak bildiride dikkat çekilen dil ve yazım yanlışları,  anlatım bozuklukları, bilimsel hatalardan kitabın 2010 yılı baskısında da yer alanlar özetlenerek aşağıda belirtilmiştir.

 Dil ve Yazım Yanlışları

6. sınıf ders kitabında (Kolukısa ve ark., 2008) belirlenen bazı dil ve yazım yanlışları (Yanlışlar yatık yazılmış, doğru ifadeler parantez içinde belirtilmiştir.) : Van valiliğinden (Van Valiliğinden) (s. 13),  sonucuda  (sonucu da) (s. 21), Bizde  (Biz de) (s. 23), Araştırınız? (Araştırınız.) (s. 32), deniz de  (denizde) (s. 34),  Fotoğraflarda (Fotoğraflardan) (s. 39), Çölde konakladıkları yerde hasır veya kıl çadır kuran Tuaregler, yemeklerini çalı ve kuru dal parçalarını yakarak Tuareglerin en önemli yemekleri ise un, su ve tuzu karıştırarak yaptıkları Taguella isimli ekmek. (Cümlede anlatım karışıklığı mevcut) (s. 39),  toplum  … Sürüyorlardı.  (toplum, … sürüyordu.) (s. 53), İlkçağın (İlk Çağın), Onlarda (Onlar da) (s. 54),  Ortaçağ’ın  (Orta Çağın)  (s. 65),  üstü ste  (üst üste) (s. 65),  Oda (O da) (s. 70),  getirdiği için (getireceği için) (s. 70),  gelecekti .Bunları  (gelecekti. Bunları) (s. 70),  Tarihte bilinen ilk düzenli ordulardan birisi Türk ordusudur. (İlk düzenli ordulardan birisi yerine ilk düzenli ordu ifadesi daha uygundur. Çünkü aynı anda birden çok ilk olmaz.) (s. 70), sitemde  (sistemde) (s. 70),  Emirlerine (Emirleri’ne) (s.71), Bu iki devletleri de yendim.  (Bu iki devleti de yendim.) (s. 84), özeliklerine (özelliklerine) (s. 96), araındadır (arasındadır) (s. 103), öğrenmenim. (öğretmenim.) (s. 134), inceclemeye (incelemeye) (s. 134),   dünya  (Dünya) (s. 143), Manga Carta  (Magna Carta) (s. 156), dürst  (dürüst) (s. 162).  [(Bildiride yer verilmeyen, ancak kitabın 2008 ve 2010 yılı baskılarında  yer alan yanlışlar: Kırım Türkesi (Kırım Türkçesi) (s. 132), 6 ya  (6’ya) (s. 134), 30 000 000 milyon  (30 milyon) (s. 134)].

Ceyhan ve Yiğit’e (2003, s.71) göre ders kitaplarında dil ve anlatım açısından önemli bir konu da bir örnekliktir.  Örneğin “veya” yerine “ya da” kullanılmışsa her yerde “ya da” kullanılmalıdır. 6. sınıf kitabında da (Kolukısa ve ark., 2008, s. 65)   bir örneklik kuralına uyulmamıştır.  Aynı sayfada İlk Çağ ve Orta Çağ kavramları hem ayrı hem de birleşik yazılmıştır. (Bildiride yer almayan ancak  kitabın 2008 ve 2009 baskılarında yinelenen tek örneklik kuralına aykırı bir ifade de ithalat  sözcüğüdür. Söz konusu sözcük,  120. sayfada dış alım, 121 ve 132. sayfalarda ise ithalat biçiminde kullanılmıştır.)

 Bilgi  Yanlışları

6. sınıf ders kitabında saptanan bilgi yanlışlarından biri Anayasa ile ilgilidir: “T.C. Anayasası 70. madde: Kişi dokunulmazlığı, vicdan, düşünme, söz, yayım, yolculuk, çalışma, mülk edinme, malını ve hakkını kullanma, toplanma, dernek kurma, ortaklık kurma hakları ve hürriyetleri Türklerin tabii haklarındandır.” (Kolukısa ve ark., 2008, s.150).  1982 Anayasası’nın 70. maddesinde farklı bir ifade söz konusudur: “Her Türk kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez.” Aynı kitapta Anayasa ile ilgili başka bir yanlışa daha yer verilmiştir: “T.C. Anayasası 75. madde: Hiçbir kimse felsefi inancından, din ve mezhebinden dolayı kınanamaz. Güvenliğe ve edep törelerine ve kanunlar hükümlerine aykırı bulunmamak üzere her türlü din törenleri serbesttir.”   (s.151).  1982 tarihli T.C. Anayasası’nda böyle bir madde de bulunmamaktadır. Yürürlükteki 1982 Anayasası’nın 75. maddesi, TBMM’nin oluşumuyla ilgilidir: “Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beş yüz elli milletvekilinden oluşur.”  Anayasa ile ilgili başka bir yanlış : “T.C. Anayasası Madde 68: Her Türk hür doğar, hür yaşar. Hürriyet, başkasına zarar vermeyecek her şeyi yapabilmektir. Tabii haklardan olan hürriyetin herkes için sınırı, başkalarının hürriyetinin sınırıdır. Bu sınırı ancak kanun çizer.”  (s. 153). 1982 Anayasası’nın 68. maddesi siyasi parti kurma, usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkı ile ilgili hükümleri içermektedir. Yanlışlık, 1982  Anayasası yerine 1924 Anayasası’nın ilgili maddelerinin yazılmasından kaynaklanmaktadır. Kitapta Anayasa’nın 134. maddesi şu şekilde yer almaktadır:  “Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılaplarını, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak amacıyla Atatürk’ün manevi himayelerinde, cumhurbaşkanının gözetim ve desteğinde, Başbakanlığa bağlı; Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan, kamu tüzelkişiliğine sahip Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kurulur.”  (s. 27).  Anayasa’nın ilgili maddesindeki “yayınlar yapmak” ifadesi kitapta yer almamaktadır.  134. maddede yapılan bu ‘değişiklik’,  öğrencilerin, Anayasa konusunda yanlış bilgilenmesine neden olabilecek niteliktedir.  Bu yanlışlığın, Türk Tarih Kurumunun (TTK) web sayfasından kaynaklandığı düşünülmektedir.  Çünkü kitapta yer alan TTK ile ilgili bilgilerin tamamına yakını TTK sayfasından (http://www.ttk.org.tr) alınmıştır. TTK’nin ilgili sayfasında da Anayasa’nın 134. maddesindeki “yayınlar yapmak” ifadesi bulunmamaktadır.

6. sınıfa geçen bir öğrenciyle ilgili kurguda rastlanan bilgi yanlışı: “Çünkü ilköğretimde tüm derslerimize aynı öğretmen gelirken şimdi her derse farklı bir öğretmen gelecek.” (Kolukısa ve ark., 2008, s. 12).   Bu ifadede iki bilgi yanlışı bir arada yer almaktadır.  6. sınıfın ilköğretimden sonraki bir öğretim basamağı olarak tanıtılması, birinci yanlıştır. Çünkü ilköğretim, 1-8. sınıfları kapsayan temel eğitim basamağıdır.   İlköğretimin birinci kademesinde tüm derslere aynı öğretmenin girdiği savı da ikinci yanlıştır. Bilindiği gibi ilköğretim 4. ve 5. sınıflarda Yabancı  Dil, Beden Eğitimi, Müzik, Görsel Sanatlar, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ile Trafik ve İlk Yardım dersleri alan öğretmenleri tarafından okutulmaktadır.

             6. sınıf Sosyal Bilgiler kitabında  (Kolukısa ve ark., 2008, s. 23) dilekçeyle ilgili bir yanlış bulunmaktadır. Hazır bir dilekçe örneğinin düzenlenmeden kullanılması, yazım ve biçim yanlışlarına neden olmuştur.  Örneğin dilekçede, ad ve soyadın üstüne atılması gereken imza altına atılmıştır. 

6. sınıf ders kitabında (Kolukısa ve ark., 2008, s. 41)  Endonezya’nın yüzölçümünün 1 923 000 km² olduğu belirtilmektedir.  Endonezya’nın yüzölçümü ile ilgili bilgiler kaynaklara göre değişmektedir:  1 919 440 km² (http://tr.wikipedia.org),  1 919 440 km²  (http://www.ulkeler.net), 1 919 270 km²  (Gelişim  Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi,  s. 1153),  1 492 000 km²  (Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi,  s. 488),  1 919 443 km² (Ana Britannica,   s. 178), 1 913 317 km² (Dıctıonnaıre Larousse Ansiklopedik Sözlük,  s. 768),  1 904 000 km²  (Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi,  s. 3695),  1 919 443 km² (Temel Brıtannıca Temel Eğitim ve Kültür Ansiklopedisi,  s. 149),  1 919 443 km² (Alfabetik Okul Ansiklopedisi, s. 1448), 1 919 270 km² (Grand Master Genel Kültür Ansiklopedisi, 301), 1 919 317 km² (Axis 2000 Büyük Ansiklopedi, Cilt: 4, s. 240).  Bu durumda, kitapta, sözü edilen istatistiki bilginin kaynağının belirtilmesi gerekirdi.

Ders Kitabında Reklama yer Verilebilir mi?

 MEB Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği’nin 31. maddesine  (Değişik: 17.3.2004/25405 RG) göre kitaplarda reklam niteliği taşıyan ögelere yer verilemez. Buna karşın kitapta reklam içerikli ifadelere rastlanmaktadır. Reklam işlevi gören bir İnternet haberi: “Kahramanmaraş’ta Maden Mühendisi Mehmet Koç tarafından hediyelik bakır eşyalar, başta ABD olmak üzere birçok ülkeye ihraç ediliyor.” (Kolukısa ve ark., 2008, s. 117).   Haberin kaynak gösterildiği Akşam gazetesinin 12 Nisan 2005 tarihli İnternet sayfasında  (http://arsiv.aksam.com.tr) işletmenin dolar cinsinden belirtilen dışsatım rakamları kitapta YTL olarak verilmiştir.(Kitabın 2010 yılı baskısında YTL yerine TL kullanılmış, diğer yanlışlar aynen korunmuştur.)  İşletmecinin gazeteye 2005 yılında verdiği demeçte, “10 yıldan beri ihracata yönelik üretim yaptıkları”  ifadesi yer almaktadır. Aynı ifade kitapta,  “5 yıldan beri ihracata yönelik üretim yaptıkları” biçiminde değiştirilmiştir.

Kitaba Yüklenen Günlük Gazete İşlevi

 Kitaba günlük gazete işlevi yüklenmemesi gerektiği değerlendirilmektedir. Bu basit kurala kitaplarda zaman uyulmadığı gözlenmektedir. 6. sınıf kitabındaki (Kolukısa ve ark., 2008) bazı cümleler, kitabın işlevinin günlük gazeteyle karıştırıldığı izlenimini vermektedir:  “Pakistan, ülkede meydana gelen deprem felaketinin altından tek başına kalkabilir mi?” (s. 135).   İfadeden, Pakistan’ın, 2005 yılında yaşanan deprem felaketinin etkisinden hâlâ kurtulamadığı sonucu çıkarılabilir. Aynı kitapta dikkat çeken başka bir ifade: “…Formula 1 Grand Prix’si 21 Ağustos 2005’te yani bugün yapılacaktı.”  (s. 137).

 Kaynağı Gizlenen Bilgi

Canerik’e göre (2009) Kolukısa ve arkadaşlarının  kaleme aldığı kitaptaki bazı bilgilerin kaynağına kaynakçada yer verilmemiştir. Bu sorun, Canerik’in (2010, s. 15) başka bir çalışmasında da işlenmiştir. Kitabın 2010 yılı baskısında, eleştiri konusu olan noktalarda düzenlemeye gidilmemiştir.

 192 sayfadan oluşan 6. sınıf kitabında (Kolukısa ve ark., 2008: 13, 14, 15, 153) dört sayfanın tamamının kuş gribiyle ilgili İnternet  haberlerine ayrılması,  eğitim ihtiyacı ile  ilişkilendirilememiştir.  

Aynı kitapta yer alan Hammurabi Yasaları  (s. 154)  başlıklı konunun tamamı Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi’nde (Cilt: 10, s. 349) yer almaktadır. Kitabın kaynakçasında, adı geçen  ansiklopediden söz edilmemektedir.  Büyük Selçuklu Devleti  ile ilgili bir buçuk sayfa tutan  bir yazı (s. 92, 93),  Thema Larousse’ta da (Cilt:6, s. 214, 215) aynen yer almaktadır. Kitabın kaynakçasında Thema Larousse’tan söz edilmemektedir. 

              Sonuç ve Öneriler

 ·         MEB, ders kitapları ile ilgili inceleme ve araştırmaları dikkate almalı, kitapları bilimsel ve edebî hatalardan arındırmalıdır.

 ·         Ders kitabı yayıncılığı piyasa koşullarından ayrı ele alınmalıdır.

 ·         Kitapların, yayımlanmadan önce alan öğretmenleri tarafından incelenmesine olanak tanınmalıdır. 

           Kaynakça

 Alfabetik Okul Ansiklopedisi, Cilt: 6. Görsel Yayınlar.

 Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi (1986, 1987, 1988), Cilt: 10.  İstanbul: Ana Yayıncılık Sanat Ürünleri AŞ.

 Axis 2000 Büyük Ansiklopedi Milliyet/Hachete, Cilt: 4.  Doğan Kitapçılık 1991. 

 Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, Cilt: 6. Gelişim Yayınları.

 http://arsiv.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2005/04/12/ekonomi/ekonomi2.html  (Erişim: 06.08.2009)

 Canerik, H. (2009). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının İçerik, Dil ve Anlatım Yönünden Değerlendirilmesi, 4. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi’ne sunulmuş bildiri, Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi-MEB Öğretmen Yetiştirme Genel Müdürlüğü, İstanbul,  7-9 Ekim 2009.

 Canerik, H. (2010). Ders Kitaplarında İntihal, Öğretmen Dünyası,  Mayıs 2010, Sayı: 365.

 Ceyhan, E., Yiğit, B. (2003). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Anı Yayıncılık.

 Dıctıonnaıre Larousse Ansiklopedik Sözlük, Cilt: 2.  Milliyet: 1993-1994.

 Gelişim  Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi.

 Kolukısa, E. A., Tokcan, H., Akbaba, B. (2008). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitabı,  Ankara: Gizem Yayıncılık.

 Kolukısa, E. A., Tokcan, H., Akbaba, B. (2010). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitabı,  Ankara: Gizem Yayıncılık.

 Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi.

 Temel Brıtannıca Temel Eğitim ve Kültür Ansiklopedisi, Cilt: 6. İstanbul: Ana Yayıncılık ve Sanat Ürünleri Paz. Aş

 Thema Larousse Tematik Ansiklopedi, Cilt: 6, s. 214, 215. Milliyet: 1993–1994.

 http://www.ttk.org.tr/index.php?Page=Sayfa&No=1 (Erişim: 11.08.2009).

 http://www.ulkeler.net/endonezya.htm#01  (Erişim: 13.07.2009).

 http://tr.wikipedia.org/wiki/Endonezya  (Erişim: 13.07.2009).