PÜLÜMÜR KIRMIZIKÖPRÜ’DE TİCARET 1

1950’lili yıllarda düğünden düğüne koşan ünlü zurnacımızdı. 1957 yılında, kız kardeşi Emine Fırat’ın (Dikme) düğününde, Mezra köyünden Çatalkaya Gole mezrasına kadar zurnasını aralıksız üfleyerek haklı bir üne kavuşmuştu.

1964’te, Rıeser Bau’nun (Avusturya) yakışıklı Pülümürlüsüydü.

Mezralı ünlü zurnacı Musa Fırat,  resmî kayıtlara göre 1933 doğumlu. Aslında 1931  yılında doğmuş. 90 yaşında.  Genç kuşakların, ünlü zurnacının, Mezra köyünde  bakkal ve kahvehane  işlettiğini  bildiği söylenemez.

KAMER (AHMET) FIRAT’IN OVABOVER’DEKİ BAKKALI

Mezra köyünde ilk ‘bakkal’ı, Musa Fırat’ın ağabeyi Ahmet (Kamer) Fırat (1924-2014), açmıştı. Ahmet Fırat, 1977-1984 yıllarında Mezra köyü muhtarı olarak görev yapmıştı.  Fırat ailesi, 1938-1948 yıllarını Sakarya’da sürgünde geçirdi.  Baba Mehmet Fırat (18??, 1960), 1948 yılında çocuklarıyla birlikte memlekete döner.  Pamukova’nın Mekece köyündeki arazi 10 bin liraya satılır. Mezra köyünde Mehmet Ali’nin (Memed Aliye Yiviş) Ovabover’deki tarlası satın alınır.

Musa Fırat,  satın alınan alanda ev yapar. İnşaat kazısından  kap kacak, Rus yapımı tabanca vb. nesneler çıkar. Çürümüş hâldeki tabanca, 1916 yılında  Pülümür’ü işgal eden Rus askerlerine aittir. Yerel kaynakların anlatımına göre, Rus askerlerine karşı direnen Pülümürlüler, bazı askerleri ‘esir’ alarak Mezra köyünde alıkoymuştur.  

Ahmet Fırat, 1949-1950 yıllarında, Ovabover’deki toprak damlı evde bakkal işletir.  Bakkal, Mezra’nın ilk alışveriş merkezidir. Musa Fırat, Mezralı arkadaşı Hıdır Demirbilek’le  (1930) birlikte,   ağabeyinin  işlettiği bakkalın ardından, 1957 yılında bakkal-kahvehane işletir.

MUSA FIRAT VE HIDIR DEMİRBİLEK ORTAKLIĞI

Bakkal-kahvehane, Mezra köyü girişinde, Hüseyin Canpolat’ın (Wuşene Gulavi) tek katlı, üç odalı, toprak damlı evinde hizmete sunulur.  Aradan geçen uzun zaman, o tarihte iş yerinin aylık  kirasının tutarını  unutturur. 

Köyün ikinci bakkalı, günümüzdeki süper marketlerin küçük bir örneği olarak görülebilir. Bakkalda manifatura (Suriye kumaşı), incik boncuk, şeker, çay, tütün, sigara, baklagiller, kuruyemiş (fındık, fıstık, leblebi, üzüm), lokum, bisküvi vb. ürünler satılır. Mezralı Fırat ve Demirbilek arkadaşlar, bakkalda satılan ürünleri Elazığ ve Erzincan’dan getirir. Kamyonla Mezra’daki bakkala taşınan  ürünler,  yaz aylarında Keşiş vd. yaylalardaki  köylülere ulaştırılır.

Musa Fırat-Hıdır Demirbilek, bölgede yıllar sonra gündeme gelen,  ‘çerçi’liğin öncüsü sayılabilir.

Peki, Fırat-Demirbilek Kahvehanesi ve Bakkalının   müşterileri kimlerden oluşuyordu? Kahvehanede hangi oyunlar oynanıyordu? Çay, nasıl demleniyordu? Nasıl aydınlatılıyordu?

Kahvehane müdavimleri Mezra, Akdik/Şihan ve  Kaymaztepeli köylülerden oluşuyordu.  Kahvehanenin en sadık müşterilerinden akılda kalanlar:  Ferhat Arslan (Paşa, 1898-1973),  Kamber Canerik (Çavuş, 1912-2005), Kamer Canpolat (Kemere Sadık, ?-?),  İmam Fırat (Dede İmam, 1915-1978),  Kamer Satık (1917-1994),  Hıdır Sadıkoğlu (Müdürağa, 1919-2002),  Ali Arslan (Koca Ali, 1921-1988),  Ahmet (Kamer) Fırat (1924-2014).

Geç saatlere kadar açık tutulan kahvehane, 14 numaralı gaz lambasıyla aydınlatılıyordu.  Musa Fırat ve Hıdır Demirbilek, çayı odun ateşinde demliyordu.

İMAM FIRAT VE KAMBER CANERİK’E  AYAKTA ALKIŞ

İmam Fırat ve Kamber Canerik, kahvehanede oyunları ilgiyle izlenen iki arkadaş. Bazı izleyiciler, masadaki heyecanlı iki arkadaşın oynadığı oyunları ayakta alkışlar.

Kahvehanede 6 kol, 66 ve  domino oyunları tercih edilirdi. Meşe odunuyla ısıtılan kahvehanede oyun oynayanlardan bazıları, çay yerine ağız tatlandıran yiyecekleri tercih ederdi.  Bu amaçla,  ‘parti’lerde çayın yanı sıra bisküvi ve lokum verilirdi.

Bakkal alışverişlerinde değişim araçlarından biri de tereyağıdır. Nakit sorunu yaşayan bazı köylüler, tereyağı karşılığında mal alır. Tereyağı vb, ürünlerin değişim aracı olarak kullanılması,  küçük üreticiye soluk aldıran uygulamalardan.

SARARAN VERESİYE DEFTERİ

Fırat-Demirbilek Kahvehanesi ve Bakkalı, bir yıllık faaliyetten sonra kapanır. Musa Fırat ve Hıdır Demirbilek, bakkala borcu olanların listesini çıkarır. Alacaklar iki eşit parçaya ayrılır ve ortaklar arasında bölüşülür. Kimi borçlar ödenir. Ödenmeyen borçlar veresiye defterinin sararan sayfalarından silinir.

63 yıl önce kapısına kilit vurulan Fırat-Demirbilek Kahvehanesi ve Bakkalının iki işletmecisi, Musa Fırat ve Hıdır Demirbilek,  Pülümür Mezra köyünün ayakta kalmayı başaran anıt isimleri olarak yıllara meydan okuyor.

TEŞEKKÜR: Fotoğrafları bizimle paylaşan Sayın Ali Arslan‘a,  Sayın Hüseyin Dalkılıç’a ve Sayın Zülfü Çınar’a yürekten teşekkür ederim.

(Pülümür Kırmızıköprü, 31 Mayıs 2021)